پروژه تحلیل و بررسی پل خواجو به همراه پلانها و تصاویر

بخشهایی از مطلب
 
 
    این پل علاوه بر اینکه برای عبور و مرور قوافل و عابران ساخته شده بود برای تفرج و گردش مردم و پادشاه نیز مستعد بوده است. چنانچه از قصص الخاقانی نقل شده در سال (۱۰۶۰ ه.ق( که پل ساخته شد و به پل شاهی اشتهار یافت بعد از تعطیلات نوروز آن سال بر حسب فرمان شاه عباس ثانی پل را آئین بندی و چراغان کردند و هر یک از غره‏های آن را یکی از امراء و بزرگان تزیین نمود و برای جشن مهیا گردید و سائرای مشهدی قصیده‏ای در ۴۵ بیت و نیز صائب تبریزی قصیده‏ای در وصف آن چراغانی و جشن سروده‏ اند.
    ▪ مؤلف تاریخ اصفهان وری چنین گفته:
    و اما مبانی شگرف اصفهان یکی پل هائی است که روی زاینده رود زده شده مانند پل بابا رکن الدین که به پل خواجو معروف است. ریشه و اساسش قبل از عجم بوده و زمان ترکمان‏های آق‏قوینلو تعمیری از آن شده و به عهده صفویه مرتبه بالا را طرح انداخته و در بیگلربیگی صدر اصفهانی روی مرتبه فوقانی بالاخانه ساخته بود بنام خود که در ۱۳۱۰ اجزای ظل السلطان خراب کردند و راه چهارباغ نو است برای تخت پولاد.
    اینکه مؤلف تاریخ اصفهان وری گفته اساسش قبل از عجم بوده معلوم نشد چه زمانی را در نظر داشته است ولی آنچه مسلم می‏نماید اینستکه پیش از دولت اسلام اساس آن پل وجود داشته و در زمان ترکمانها تعمیری از آن شده و در دوران صفرویه طبقه بالای آن ساخته شده و در زمان بیگلربیگی صدر اصفهانی روی مرتبه فوقانی بالاخانه‏ای به نام خود ساخته که در سال (۱۳۱۰ ه.ق( از طرف ظل السلطان خراب گردیده است.
    این پل را باسامی:
    ۱) بابا رکن الدین
    ۲) خواجو
    ۳) گبرها
    ۴) شیراز
    ۵) حسن آباد
    ۶) پل شاهی تیموری خوانده‏اند اما اینکه آن را پل بابا رکن الدین گفته‏اند از این جهت است که در تخت فولاد که نزدیکی جاده قدیم شیراز واقع شده قبر و بقعه بابا رکن الدین که از عرفای معروف زمان خود در ۲۶ ربیع‏الاول سال (۷۶۹ ه.ق( وفات کرده در آنجا واقع وم مورد توجه و مزار عمومی است از این رو پل به نام او معروف گردیده است.
    اما نامیدن آن به پل خواجو به مناسبت این است که در مجاورت محله خواجو ساخته شده و پل شیراز از این نظر که نزدیک جاده اصفهان به شیراز واقع گردیده و پل گبرها از نظر اینکه گبرها از این پل به محله خود می‏رفته‏اند و پل حسن آباد از جهت این که محل خواجو را در قدیم حسن اباد می‏نامیده‏اند و اما پل شاهی از این جهت بود که چون شاه عباس دوم در سال یکهزار و شصت پل را کامل کرد و از هر جهت آراسته گردید به پل شاهی معروف گردید و تیموری از آن نظر گفته‏اند که تیمور به داماد خود حسن پاشا دستور داده بود که آن پل را بنا کند و بنا کرد.
    ▪ مؤلف صنف جهان در باب پل خواجو چنین نوشته است:
    پل هشتم - پلی است که الحال به پل خواجو اشتهار دارد زیرا که در آخر چهارباغ مشهور به خواجو واقع است و قبل از چهار باغ در آخر و کنار آن محله واقع بوده و پل طرف یمین است و در اول قبل از خرابیها بر سر محله حسن آباد بوده و بانی آن را به اسم پل حسن آباد موسوم نموده بوده و چون محله حسن آباد در فترت افغان و فتنه‏های بعد از آن خراب و بکلی از آبادی افتاده است و محله خواجو نزدیک آن بوده به اسم آن معروف شده. این ل در کمال خوبی و زیبایی است و زیاده خوش نماتر از پلی سی و سه چشمه است اما با آن عرض و طول نیست لکن به همان استحکام ساخته شده و دقیقه‏ای از استحکام و خوش نمائی را فرو گذار ننموده‏اند، آن را شاه عباس ثانی بنا نموده و میرزا طاهر وحید تخلص که در آن زمان وقایع نگار و مورخ زمان آن پادشاه بود آن را ضبط و در تاریخی که به نام او نوشته ثبت نموده است و آورده که در محل این پل یک پل کهنه مدروس و ویران بود و شاید آن پلی بوده است که در کتاب ماروخی با اسم جس حسین نوشته شده و باالجمله به حکم پادشاه آن را خراب نموده و برداشتند و این پل را به این وضع خوب و هیئت مرغوب مشتمل بر بیست و چهار چشمه به زمان اندک بساختند و چون پیش محله حسن اباد و جنوب آن بوده ان پل حسن اباد نام نهادند و تصریح نموده است که یک طرف آن باغ سعادت آباد است که مشتبه به پل دیگر به هیچ وجه نیست و مرحوم امیر الشعراء رضا قلی خان هدایت تخلص نیز در کتاب روضهٔالصفای ناصری در آخر احوال شاه عباس ثانی اشاره‏ای از بنای این پل از پادشاه مذکور نموده است. بر بالای این پل به دستور خیابان و دو طرف غرفه‏ها بسته‏اند و سرطاقهای غرفه‏ها را کاشی کاری نموده و در میان آن عمارت و نمائی ساخته‏اند که در غرفه‏ها و آن عمارت همه نشیمن مردمان عام و خاص می‏باشد که به تفریج و تماشا آیند و شاه عباس بعد از اتمام آن در آنجا چند شبی جشن و چراغان خود را که موسوم به فتح آباد است متصل به این پل بنا کرده است. زیر این پل را به طرز دیگر ساخته ‏اند که زیاد از حد مزید حسن آن گشته. دو طرف شرقی و غربی پل را که جهت دخول و خروج آب است مهتابی طرح انداخته و میان پل ها را طاقنمائی ساخته‏اند و در میان هر طاقنمائی نه بزرگ سنگی بنا کگرده‏اند که آب قسمت آن چشمه از میان نهر می‏رود و دو طرف آن شهر راه روی است که مردمان بر سر آن می‏روند و می‏نشینند و گاهی که در فصل بهار اب زیاده طغیان می‏کند تا بالای جویهای میان آمده راه عبور و مرور را می‏بندد و برای مهتابی روی به مشرق در میان ممرهای آب و محل ریزش آن زینه‏ها قالب آب ساخته‏اند که مردمان بر آن نشسته از صفا و تماشی آب محظوظ شوند و نمائی دیگر به طرف طول در میان پل ساخته‏اند ایوان مانند از اول تا آخر چشمه‏ها محاذی یکدیگر، چنانچه از اول چشمه آخری آن پیدا است مجملاً مانند این پل و پل سی و سه چشمه پلی بایران ساخته نشده و بنفاست و استحکام آنها نپرداخته‏اند. و در نزد مردم عامل و کسانی که از تاریخ خبر ندارند این پل به پل حسن خان ترکمان مشهور شده است و مراد ایشان امیر حسن بیک آق‏قوینلو است که امیر آذربایجان بوده و بر این سمتها نیز فرمان روا بود ولیکن او هرگز به این جاها نپرداخته و چنین همت و سلیقه نداشت بلکه تمام دولت او به همه عمر به قدر خرج این پل نبوده است و او قبل از زمان سلطنت صفویه بوده و سلطنت از اولاد او به صفویه منتقل شده و اگر این پل را بنا نموده بود و شاه عباس بزرگ که بسیار سال بعد از او بود و این وضع و ترکیب را دیده بود سلیقه شاه عباس هرگز به وضع و هیئت پل سی و سه چشمه رضا نمی‏داد و همت به شکل و وضع به از این می‏گماشت نه کس از آن، چه این پل فایق دارد و زیاده قابل تعریف و تحسین است هزار آفرین به دانش و ذهن مهندسان آن زمان و صد هزار آفرین به همت آن پادشان به فروتمکین باد که ذره‏ای در مخارج آن خست و اهمالی ننموده است و مسلماً وجه اشتباه نزدیکی اسم شده و از بی خبری پل حسن آباد را پل حسنخان گفته و دانسته‏اند و حال آنکه آن هم غلط است نه خان است و نه شاه بلکه امیر حسن بیک ترکمان است و هرگز لقب خانی و شاهی نداشته.